*ด้วง*

น. ชื่อสัตว์เลื้อยคลานจำพวกจิ้งเหลนที่ไม่มีขาหรืออาจมีร่องรอยของขาคู่หลังเหลืออยู่เล็กน้อย ในวงศ์ Dibamidae และวงศ์ Scincidae ลำตัวเรียวยาว ขนาดยาวตั้งแต่ ๗-๒๕ เซนติเมตร เกล็ดลำตัวเรียบ อาศัยอยู่ใต้ผิวดินที่ร่วนซุยหรือเป็นดินปนทรายซึ่งมีซากผุพังของพืชปกคลุม, ในวงศ์ Dibamidae เฉพาะเพศผู้มีร่องรอยของขาคู่หลังเป็นแผ่นแบนให้เห็นเล็กน้อย ที่พบในประเทศไทย ได้แก่ จิ้งเหลนด้วงสีม่วง ( Dibamus alfrediTaylor) ซึ่งพบทางภาคใต้ และจิ้งเหลนด้วงสมศักดิ์ ( D. somsakiHonda, Nabhitabhata, Ota & Hikida) ซึ่งพบที่เขาสอยดาว จังหวัดจันทบุรี ส่วนในวงศ์ Scincidae ไม่มีขาทั้งเพศผู้และเพศเมีย ที่พบในประเทศไทย ได้แก่ ชนิด Isopachys anguinoides (Boulenger) พบที่จังหวัดประจวบคีรีขันธ์, ชนิด I. roulei (Angel) พบที่จังหวัดชลบุรี, ชนิด I. gydenstolpeiLönnberg และ I. borealisLang & Bohme พบทางภาคตะวันตก ชนิด Davewakeum miriamaeHeyer พบที่อำเภอปักธงชัย จังหวัดนครราชสีมา.

ดู ปากจอบ.

น. ชื่อซอชนิดหนึ่ง กระบอกมักทำด้วยไม้เนื้อแข็ง ลักษณะคล้ายด้วงดักสัตว์ ขึงหนังด้านหนึ่งด้วยหนังสัตว์ มีหย่องและสาย ๒ สายพาดข้าม ปลายบนผูกติดกับลูกบิด คันชักส่วนที่เป็นหางม้าอยู่ระหว่างสายทั้ง ๒ สาย ขนาดค่อนข้างเล็กเพื่อให้มีเสียงสูงเวลาสี บรรเลงนำในวงเครื่องสาย วงมโหรี หรือใช้เดี่ยวเพลงก็ได้.

น. ชื่อแมลงในอันดับ Coleoptera มีปีก ๒ คู่ ลำตัวและปีกคู่หน้าแข็ง เมื่อพับปีกขอบปีกจะจดกันที่กึ่งกลางสันหลัง ปีกคู่หลังเป็นแผ่นใหญ่บางใสพับซ้อนอยู่ใต้ปีกคู่หน้า ปากเป็นชนิดกัดกิน อกปล้องแรกใหญ่และเห็นได้ชัดเจน เช่น ด้วงแรด ในวงศ์ Scarabaeidae ด้วงดิน ในวงศ์ Carabidae ด้วงงวง ในวงศ์ Curculionidae ด้วงบางชนิดมีชื่อเรียกต่างออกไป เช่น กว่าง ค่อม ตด ทับ แมลงพวกนี้มีมากชนิดกว่าแมลงในอันดับอื่น ๆ, แมลงปีกแข็ง ก็เรียก.

น. ชื่อขนมชนิดหนึ่ง ทำด้วยแป้งข้าวเจ้า ปั้นเป็นตัวกลมยาวหัวท้ายเรียวคล้ายตัวด้วง ต้มให้สุก ราดหัวกะทิ โรยงาคั่ว นํ้าตาลทราย เหยาะเกลือเล็กน้อย และมะพร้าวทึนทึกขูดเป็นเส้น.

น. ชื่อเครื่องดักสัตว์ชนิดหนึ่ง ทำด้วยกระบอกไม้ไผ่ยาวประมาณ ๕-๖ เซนติเมตร มีคันยาวประมาณ ๑ เมตร มีสายห่วงติดกับกระบอกส่วนล่าง โยงไปผูกติดกับปลายคัน มีไม้คํ้าอันหนึ่งเพื่อให้คันโก่ง กับไม้ลิ้นพาดปากกระบอกอีกอันหนึ่งทำหน้าที่เสมือนไก สำหรับดักแย้เป็นต้น.

น. ชื่อซอชนิดหนึ่ง มีกระบอกมักทำด้วยไม้เนื้อแข็ง มีลักษณะคล้ายด้วงดักสัตว์ ใช้หนังหรือกระดาษหลาย ๆ ชั้นปิดด้านหนึ่ง มีสาย ๒ สาย ขนาดค่อนข้างเล็กเพื่อให้มีเสียงสูงในเวลาสี.

ดู ตับเต่า ๒.

ดู ด้วงน้ำมัน.

น. ชื่อแมลงพวกด้วง ในวงศ์ Meloidae ที่สำคัญ ได้แก่ ชนิด Mylabris phalerata (Pallas) ลำตัวยาวประมาณ ๓.๕ เซนติเมตร ปีกมีสีดำและเหลืองสลับกันอย่างละ ๓ แถบ มีน้ำมันซึมออกมาซึ่งมีสารแคนทาริดินปนอยู่ นำไปใช้ในทางการแพทย์ เมื่อถูกตัวจะทำให้เกิดผื่นคัน หากกินจะทำลายระบบการทำงานของไตและกระเพาะอาหาร ทำให้อาเจียน ปัสสาวะเป็นเลือด ดิ้นทุรนทุรายคล้ายคนบ้า หมดสติและเสียชีวิต กินใบและดอกโสน กระเจี๊ยบแดง ปอแก้ว และถั่ว, ด้วงไฟ ด้วงถั่ว เต่าบ้า หรือ แมลงไฟเดือนห้า ก็เรียก.

ดู ด้วงน้ำมัน.

น. เรียกเงินที่ทำเป็นก้อนลักษณะคล้ายตัวด้วงงอ มีตราจักรและตราประจำรัชกาล มีขนาด น้ำหนัก และราคาต่างกัน ใช้เป็นเงินตราในการแลกเปลี่ยน ว่า เงินพดด้วง.

น. ชื่อแมลงพวกด้วงชนิด Martianus dermestoides Chevrolat ในวงศ์ Tenebrionidae ลำตัวยาว ๖-๗ มิลลิเมตร กว้าง ๒-๓ มิลลิเมตร สีน้ำตาลเกือบดำตลอดทั้งลำตัว ขา และปีก กินของแห้งทั้งพืชและสัตว์โดยเฉพาะเมล็ดบัว นิยมนำมาเลี้ยงด้วยเมล็ดบัวแห้ง หัวข้าวเย็นเหนือ หัวข้าวเย็นใต้ โดยเชื่อว่าเมื่อนำมารับประทานจะช่วยกระตุ้นความรู้สึกทางเพศ, ม่าเหมี่ยว ก็เรียก.

น. ชื่อแมลงพวกด้วงชนิด Mesomorphus vitalisiChatanay ในวงศ์ Tenebrionidae ลำตัวสีน้ำตาลดำ ยาวประมาณ ๖ มิลลิเมตร มักเกาะกินเชื้อราตามผนังบ้านหรือผนังโบสถ์ที่เก่าและชื้นเป็นจำนวนมาก เห็นเป็นปื้นสีดำคล้ายเอากระเบื้องสีดำมาปะไว้.

(กฺว่าง) น. ชื่อแมลงพวกด้วงหลายชนิดหลายสกุล ในวงศ์ Scarabaeidae ตัวผู้มีเขาที่หลังอก ตัวเมียไม่มีเขา เช่น ชนิด Xylotrupes gideon Linn. ตัวผู้ที่มีขนาดใหญ่เรียกว่า กว่างโซ้งหรือกว่างชน มีเขาที่หลังอกยื่นยาวเป็นจะงอยเรียวไปทางด้านหน้าและโค้งลง ตรงปลายเป็น ๒ แฉก กับที่หัวมีเขาเล็กยื่นออกไปเป็นเขาเดี่ยว โค้งขึ้นคล้ายนอแรด แต่ปลายแยกเป็น ๒ แฉก ตัวผู้ที่มีขนาดย่อมมีเขาสั้นเรียก กว่างกิหรือกว่างแซม ตัวเมียไม่มีเขาเรียก กว่างแม่หรือกว่างอีลุ่ม.

น. ชื่อแมลงพวกด้วงหลายชนิดหลายสกุล ในวงศ์ Scarabaeidae ลำตัวมีขนาดและสีแตกต่างกันแล้วแต่ชนิด ตัวอ่อนอาศัยอยู่ในดินกินรากพืช ตัวเต็มวัยอาศัยอยู่บนต้นไม้กินใบไม้ มักบินเข้าหาแสงไฟ ชาวบ้านในภาคเหนือและภาคตะวันออกเฉียงเหนือนิยมนำมารับประทาน ที่พบบ่อย เช่น ชนิด Anomala antiqueGyllenhal ลำตัวสีดำเหลือบน้ำเงิน ยาว ๑๘-๒๐ มิลลิเมตร ชนิด Sophrops foveatus Moser ลำตัวสีน้ำตาลแดง ยาวประมาณ ๑๕ มิลลิเมตร, แมลงนูน ก็เรียก.

น. ชื่อแมลงพวกด้วงหลายชนิดหลายสกุล ในวงศ์ Scarabaeidae หัวแบน ขาแบน ด้านข้างขามีลักษณะเป็นหนามคล้ายฟันเลื่อย ลำตัวยาว ๐.๕-๖.๐ เซนติเมตร ส่วนใหญ่สีน้ำตาลเข้มหรือดำ อาศัยอยู่ตามมูลสัตว์ ปั้นมูลสัตว์เป็นก้อนเพื่อวางไข่ ตัวเต็มวัยเมื่อถูกตัวมักทำเสียงดังฉู่ฉี่ บางครั้งจึงเรียก ตัวฉู่ฉี่หรือด้วงจู้จี้ ชนิดที่พบบ่อย เช่น Onitis subopacusArrow, Onthophagus seniculus Fabricius พบทุกภาค, กุดจี่ที่มีขนาดใหญ่ เช่น กุดจี่ขี้ช้างหรือด้วงขี้ช้าง ( Heliocopris dominus Bates) พบมากในภาคเหนือและภาคอีสาน, จี่ ก็เรียก.

(ขะหฺมวน) น. ชื่อหนอนแมลงพวกด้วงที่กินปลาแห้ง เนื้อแห้ง และอาหารแห้งอื่น ๆ โดยทิ้งรอยให้เห็นเป็นขุยเล็ก ๆ ออกมา ตัวหนอนมักมีสีครีมหรือนํ้าตาลอ่อน มีขนปกคลุม ที่พบบ่อย เช่น ชนิด Dermestes maculatus De Geer ในวงศ์ Dermestidae ซึ่งเมื่อเป็นตัวเต็มวัยจะเป็นด้วงที่มีลำตัวยาว ๗-๙ มิลลิเมตร ตัวสีดำ ท้องสีขาวหม่นและมีเส้นสีดำพาดตามขวาง.

ไม้ประกับหัวท้ายส่วนสุดโค้งของรางระนาด ฆ้องวง หรือส่วนปลายสุดของซอด้วง.

น. ชื่อแมลงพวกด้วงชนิด Hypomeces squamosus (Fabricius) ในวงศ์ Curculionidae ลำตัวด้านบนโค้งนูน ยาวประมาณ ๑.๕ เซนติเมตร หัวยื่นออกไปเป็นงวงสั้น ๆ ตัวและปีกสีเขียวเหลือบทอง, ค่อมทอง หรือ ทับเล็ก ก็เรียก.

น. เงินปลอม เช่นปลอมเงินพดด้วงโดยใช้ทองแดงชุบด้วยเงิน หรือปลอมเงินเหรียญด้วยการผสมโลหะอื่นที่มีค่าน้อยกว่า, เงินเก๊ ก็เรียก, โดยปริยายหมายถึงคนที่ใช้งานใช้การไม่ได้.

น. เงินที่รัฐกำหนดขึ้นไว้เพื่อใช้ชำระหนี้ได้ตามกฎหมาย ได้แก่ เหรียญกระษาปณ์และธนบัตร, (โบ) เงินที่ทำเป็นก้อนลักษณะคล้ายตัวด้วงงอ มีตราจักรและตราประจำรัชกาล มีขนาด น้ำหนัก และราคาต่างกัน ใช้เป็นเงินตราในการแลกเปลี่ยน, เงินพดด้วง ก็เรียก.

น. เงินตราที่ทางราชการประกาศยกเลิก, เงินพดด้วงซึ่งทางราชการประกาศยกเลิกภายหลังที่มีการใช้เงินเหรียญและธนบัตร.

น. ชื่อสัตว์เลื้อยคลานหลายชนิดหลายสกุล ในวงศ์ Scincidae หัวค่อนข้างโต ลำตัวยาว เกล็ดเรียบเป็นมันซ้อนกันตั้งแต่คอตลอดลำตัวไปจนถึงขาและหาง หางยาว พวกที่มี ๔ ขา เช่น จิ้งเหลนบ้าน [ Mabuya multifasciata (Kuhl) ] จิ้งเหลนลาย [ Lipinia vittigera (Boulenger) ] พวกที่ไม่มีขา เรียก จิ้งเหลนด้วง ส่วนใหญ่อาศัยอยู่บนบก หากินตามพื้นดินที่มีกิ่งไม้และใบไม้ปกคลุม กินแมลงและสัตว์ไม่มีกระดูกสันหลังในดิน ชนิดที่อยู่ใต้ผิวดินมีขาเล็กมาก เช่น จิ้งเหลนเรียวขาเล็กหรือเมียงู [ Lygosoma quadrupes (Linn.) ], พายัพเรียก จั๊กเล้อ.

น. ชื่อเครื่องดนตรีประเภทเครื่องสี ใช้คันชักสีกับสายซอที่ขึงตึงเพื่อให้เกิดเสียง มีหลายชนิด เช่น ซอสามสาย ซออู้ ซอด้วง, ลักษณนามว่า คัน.

น. ชื่อซอชนิดหนึ่ง มี ๒ สาย ลักษณะคล้ายซอด้วงแต่ใหญ่กว่ามาก เวลาสีตั้งซอขึ้นจากพื้น.

น. ชื่อแมลงพวกด้วงหลายชนิดหลายสกุล ในวงศ์ Elateridae ลำตัวยาว แบนเล็กน้อย และเรียวไปทางหาง สีดำ นํ้าตาล หรือเทา บางชนิดมีจุดเป็นลาย แผ่นแข็งด้านล่างของอกปล้องแรกมีแกนยาวเป็นเครื่องดีด ซึ่งยึดโดยร่องของแผ่นแข็งด้านล่างของอกปล้องที่ ๒ ทำให้สามารถดีดตัวกลับได้เมื่อถูกจับให้หงายท้อง มีชื่อเรียกต่าง ๆ กัน เช่น ดีดกะลา คอลั่น ชนิดที่พบบ่อย เช่น ชนิด Agrypnus aegualiaCandèze ลำตัวยาวประมาณ ๒.๕ เซนติเมตร สีดำ.

น. ชื่อแมลงพวกด้วงหลายชนิดหลายสกุล ในวงศ์ Carabidae หัวและอกเล็ก แคบ ท้องโต ปีกแข็งคลุมส่วนท้องไม่หมด ลำตัวยาว ๒-๓ เซนติเมตร สีนํ้าตาลเหลืองหรือนํ้าตาลแก่ มีลายสีเข้มตามหัว อก และท้อง เมื่อถูกรบกวนสามารถปล่อยสารพิษประเภทควินอลออกมาทางก้นมีเสียงดัง ร้อนและมีควัน ที่สำคัญ เช่น ชนิด Pheropsophus occipitalis (MacLeay), P. javanus (Dejean), ปักษ์ใต้เรียก ขี้ตด.

น. ชื่อแมลงพวกด้วง ในวงศ์ Dytiscidae ส่วนใหญ่ปีกสีดำ ขอบปีกมีแถบสีน้ำตาล ขาคู่หลังแบน มีขน และยาวกว่าขาคู่อื่น บินได้ ว่ายน้ำได้ดี เมื่ออยู่ตามผิวน้ำมักดิ่งหัวลงน้ำ กินแมลงขนาดเล็กหรือลูกปลา ที่พบบ่อย เช่น ชนิด Cybister limbatus (Fabricius) ลำตัวยาวประมาณ ๓ เซนติเมตร, ด้วงดิ่ง ก็เรียก.

น. ชื่อแมลงพวกด้วงขนาดเล็กหลายชนิด หลายสกุล ในวงศ์ Chrysomelidae รูปร่างค่อนข้างกลม ลำตัวโค้งแบน ปีกแข็งใส โค้งนูน เมื่อหุบปีกจดกันด้านหลังทำให้มองคล้ายหลังเต่า ปีกมีลวดลายเหลือบสีทอง เรียก เต่าทอง เช่น ชนิด Aspidomorpha sanctaecrucis (Fabricius) ตัวยาวประมาณ ๑ เซนติเมตร ชนิด Cassida circumdata (Herbst) ตัวยาวประมาณ ๔ มิลลิเมตร.

ดู ด้วงน้ำมัน.

น. ชื่อแมลงพวกด้วงในวงศ์ Coccinellidae รูปร่างค่อนข้างกลม ลำตัวโค้งนูนมากกว่าเต่าทอง ส่วนใหญ่ปีกสีส้มมีลวดลายเป็นจุดหรือเป็นปื้นสีดำกระจายทั่วไป บางชนิดมีสีเหลืองหรือดำไม่มีลวดลาย มีทั้งพวกกินพืชและกินแมลงเล็ก ๆ พวกกินพืชที่ปีกมีขนเล็ก ๆ ปกคลุมมองคล้ายผงฝุ่น เช่น ชนิด Henosepilachna vigintioctopunctata (Fabricius) พวกกินแมลงมีปีกเรียบเป็นมัน เช่น ชนิด Menochilus sexmaculatus (Fabricius).

น. ทองคำที่ทำรูปลักษณะอย่างเงินพดด้วง มีขนาดต่าง ๆ สำหรับพระราชทานแก่บุคคลเพื่อเป็นที่ระลึกในวาระสำคัญ.

น. ชื่อแมลงพวกด้วงในวงศ์ Buprestidae มีตั้งแต่ขนาดเล็กถึงขนาดใหญ่ ลำตัวยาวโค้งนูนแข็ง หัวเล็กซ่อนอยู่ใต้อกปล้องแรกซึ่งโค้งมนเรียวไปทางหัวเชื่อมกับอกปล้องกลางซึ่งกว้างกว่าส่วนอื่น ๆ ท้องมนเรียวไปทางปลายหาง ปีกแข็งหุ้มส่วนท้องจนหมด มีสีเหลือบหลายสี ที่พบบ่อยมีสีเขียวเป็นมันเลื่อม ตัวเต็มวัยกินใบพืช ตัวหนอนเจาะลำต้น เช่น แมลงทับขาเขียว (Sternocera aequisignata Saunders ) แมลงทับขาแดง ( S. ruficornisSaunders).

น. ชื่อสัตว์เลื้อยคลานจำพวกจิ้งเหลน ชนิด Isopachys gyldenstolpei Lönnberg ในวงศ์ Scincidae ปลายปากบนยื่นยาวกว่าปากล่าง ลักษณะแบนกว้างคล้ายจอบ ตัวกลมเป็นมัน สีนํ้าตาลเหลืองลายดำ ไม่มีขา หางสั้น ปลายตัด อาศัยตามดินร่วนหรือดินปนทราย กินตัวอ่อนแมลงและสัตว์ขนาดเล็ก, จิ้งเหลนด้วงหางลาย ก็เรียก.

(โพชะนะห้า) น. ข้าว ๕ อย่าง คือ ข้าวสุก (ข้าวมัน หรือ ข้าวผัด ก็นับเข้า) ขนมสด (ขนมที่จะบูดเมื่อล่วงเวลาแล้ว เช่น แป้งจี่ ขนมด้วง ขนมครก) ขนมแห้ง (ที่ไม่บูด เช่น จันอับ ขนมปัง) ปลา (รวมทั้งหอย กุ้ง และสัตว์นํ้าเหล่าอื่นที่ใช้เป็นอาหาร) เนื้อ (เนื้อของสัตว์บกและนกที่ใช้เป็นอาหาร).

น. มาลัยพวงเล็ก ๆ สำหรับให้เป็นของชำร่วย มีหลายแบบ เช่น มาลัยตุ้ม มาลัยตัวด้วง.

น. ชื่อแมลงพวกด้วงหลายชนิดหลายสกุล ในวงศ์ Chrysomelidae มีขนาดแตกต่างกัน ปีกคู่หน้ามีหนามสีดำ กัดกินใบพืชเห็นเป็นทางขาว ที่พบกินใบข้าว เรียก แมลงดำหนามข้าว เช่น ชนิด Dicladispa armigera (Olivier) ลำตัวป้อม และแมลงดำหนามมะพร้าว (Plesispa reichei Chapuis) ลำตัวเรียวกว่า ทั้ง ๒ ชนิดลำตัวยาว ๕-๖ มิลลิเมตร.

ดู ด้วง ๑.

ดู ด้วงน้ำมัน.

น. ชื่อแมลงพวกด้วงชนิด Lytta vesicatoria (Linn.) ในวงศ์ Meloidae ลำตัวแคบ ยาวเรียว ยาว ๑.๕-๒.๐ เซนติเมตร สีเขียวหรือน้ำเงินเหลือบทั้งตัว พบในทวีปยุโรปเฉพาะยุโรปทางตอนใต้ เช่น ประเทศสเปน ไม่พบตามธรรมชาติในประเทศไทย สามารถนำปีกคู่หน้ามาสกัดสารแคนทาริดิน ใช้ประโยชน์ทางการแพทย์.

น. ชื่อแมลงพวกด้วงหลายชนิดหลายสกุล ในวงศ์ Cicindelidae ลำตัวยาว ๑.๕-๒ เซนติเมตร ตาโปนโตเห็นได้ชัด ปีกคู่หน้ามีสีและลวดลายแตกต่างกันตามชนิด ลวดลายส่วนใหญ่มักเป็นจุด ขายาว เคลื่อนไหวได้รวดเร็ว เป็นตัวห้ำกินแมลงตัวเล็ก ๆ ที่พบตามพื้นทรายและตามธรรมชาติ เช่น ชนิด Cicindela sexpunctata Fabricius.

ส่วนประกอบของเครื่องดนตรีประเภทเครื่องสาย เช่น ซอสามสาย ซอด้วง ขิม ไวโอลิน ใช้รองรับสายพาดผ่าน เพื่อรับแรงสั่นสะเทือนจากสายลงสู่กล่องเครื่องดนตรีให้เสียงกังวานขึ้น, ส่วนประกอบของจะเข้ ใช้หนุนสายเพื่อมิให้แตะนมจะเข้ เรียกว่า ซุ้ม.

น. ชื่อแมลงพวกด้วงหลายชนิดหลายสกุล ในวงศ์ Lampyridae ลำตัวเป็นรูปทรงกระบอก ด้านปลายของส่วนท้องมีปล้องทำแสง ๒ ปล้องในเพศผู้ และ ๑ ปล้องในเพศเมีย โดยแสงเกิดจากสารลูซิเฟอรินทำปฏิกิริยากับออกซิเจน ความถี่และช่วงของแสงนั้นแตกต่างกันแล้วแต่ชนิด บางชนิดตัวเมียไม่มีปีก ที่พบมากตามแหล่งน้ำจืด เช่น ชนิด Luciola aquatilis Thaneharoen ที่พบตามป่าชายเลน เช่น ชนิด Pteroptyx malaccae (Gorham), ทิ้งถ่วง แมลงแสง หรือ แมลงไฟ ก็เรียก.