ไพร่ | (n) peasant, See also: servant, Syn. ขี้ข้า, Example: เมื่อก่อนไพร่ต้องสักเลขว่าเป็นไพร่ของเจ้านายตระกูลใด, Count Unit: คน, Thai Definition: คนที่มีฐานะด้อยกว่า เป็นคนชั้นต่ำที่รับใช้ผู้อื่น |
ไพร่ | (adj) base, See also: despicable, vile, mean, low-down, bad, contemptible, Syn. เลว, ชั่วช้า, ทราม, ถ่อย, สถุล, Example: ข้าไม่มีลูกสันดานไพร่อย่างเอ็งหรอก, Thai Definition: ที่เลวทรามชั่วช้าหรือที่ผิดศีลธรรม |
ไพร่ | (n) commoner, See also: common people, subjects, folk, citizens, Syn. คนสามัญ, Example: ไม่ว่าไพร่หรือผู้ดีในสังคมปัจจุบันล้วนแต่ปรารถนาเงินทั้งสิ้น, Count Unit: คน, Thai Definition: ชาวเมืองธรรมดา, พลเมืองสามัญ |
ไพร่พล | (n) soldiers, See also: military forces, troops, Example: สมเด็จพระเจ้าตากสินทรงพาไพร่พลมาสร้างกำลังทางหัวเมืองตะวันออก เพื่อกลับไปกู้กรุงศรีอยุธยา, Thai Definition: กำลังทหาร, กองทัพทหาร |
ไพร่สม | (n) fresh recruits for the crown, See also: conscript soldiers, Example: สมัยก่อนชายไทยเมื่ออายุ 18 ปี ก็จะต้องขึ้นทะเบียนเป็นไพร่สม, Thai Definition: ชายฉกรรจ์อายุครบ 18 ปี เข้ารับราชการทหาร ฝึกหัดอยู่ 2 ปี แล้วย้ายมาเป็นไพร่หลวง, Notes: (โบราณ) |
บ่าวไพร่ | (n) servant, See also: slave, Syn. คนใช้, ข้าทาสบริการ, บ่าวไพร่, Example: ไม่ว่าจะไปไหนสุนทรภู่จะมีบ่าวไพร่คอยรับใช้อยู่ไม่ได้ขาด, Count Unit: คน, Thai Definition: คนรับใช้ตามคำสั่งของเจ้านาย |
ไพร่ส่วย | (n) taxpayer for exemption from recruitment, Example: หน้าที่ของไพร่ส่วยจะต้องหาของมาส่งราชการทุกปีมิได้ขาด, Count Unit: คน, กอง, Thai Definition: พวกไพร่หลวงที่ไม่ต้องการเข้าประจำการ แต่ต้องหาสิ่งของใช้ในราชการส่งมาแทนทุกปี, Notes: (โบราณ) |
ไพร่หลวง | (n) king's soldiers, See also: men who are serving their military obligation, Example: เขาเปลี่ยนฐานะเป็นไพร่หลวงและรับราชการไปจนถึงอาย ุ60 ปี, Count Unit: คน, กอง, Thai Definition: พลที่เข้าประจำการแล้ว, Notes: (โบราณ) |
ไพร่ฟ้าข้าแผ่นดิน | (n) commoner, See also: the citizens of country, people, Syn. ไพร่ฟ้า, ข้าแผ่นดิน, พลเมือง, ราษฏร, Example: พระมหากษัตริย์ในระบอบสมบูรณาญาสิทธิราชทรงเป็นเจ้าชีวิต มีสิทธิเหนือไพร่ฟ้าข้าแผ่นดิน |
บ่าวไพร่ | น. คนรับใช้. |
ไพร่ | (ไพฺร่) น. พลเมือง, ประชาชน, ราษฎรสามัญ. |
ไพร่พล | น. กำลังคน, กำลังทหาร, หมู่คนในราชการ, เช่น ยกไพร่พลเข้าโจมตี. |
ไพร่ฟ้า | น. ราษฎร, ประชาชน, พลเมืองของพระเจ้าอยู่หัว. |
ไพร่สม | น. ชายฉกรรจ์ซึ่งเป็นราษฎรสามัญผ่านการสักแล้ว พระเจ้าอยู่หัวได้พระราชทานให้ไปรับราชการเป็นกำลังแก่มูลนาย, ไพร่สมกำลัง ก็ว่า. |
ไพร่สมกำลัง | <i>ดู ไพร่สม</i>. |
ไพร่ส่วย | น. ไพร่หลวงที่ไม่ต้องการเข้าเดือน แต่ต้องหาสิ่งของใช้ในราชการส่งมาแทน, ไพร่หลวงส่วย ก็ว่า. |
ไพร่หลวง | น. ชายฉกรรจ์อายุ ๑๘ ปีขึ้นไปซึ่งเป็นราษฎรสามัญผ่านการสักขึ้นทะเบียนสังกัดกรมกองต่าง ๆ เพื่อรับราชการหรือเข้าเดือน. <i> (ดู เลกสมสัก ประกอบ)</i>. |
ไพร่หลวงส่วย | <i>ดู ไพร่ส่วย</i>. |
กรม ๓ | (กฺรม) น. หมู่เหล่าอันเป็นที่รวมกำลังไพร่พลของแผ่นดินตามลักษณะปกครองสมัยโบราณ เพื่อประโยชน์ในราชการและเวลาเกิดศึกสงคราม จะได้เรียกระดมคนได้ทันท่วงที บรรดาชายฉกรรจ์ต้องเข้าอยู่ในกรมหรือในหมู่เหล่าใดเหล่าหนึ่ง เรียกว่า <b><i>สังกัดกรม </i></b> มีหัวหน้าควบคุมเป็น<b><i>เจ้ากรม ปลัดกรม </i></b> ตามลำดับ ซึ่งเมื่อพระเจ้าแผ่นดินทรงตั้งให้เจ้านายปกครองเป็นองค์ ๆ เรียกว่า<b><i>ตั้งกรม </i></b>แล้ว เจ้านายพระองค์นั้นก็ <b><i>ทรงกรม </i></b> เป็น <b><i>เจ้าต่างกรม </i></b> เพราะมีกรมขึ้นต่างหากออกไปเป็นกรมหนึ่ง มีอำนาจตั้งเจ้ากรม ปลัดกรม เป็น หมื่น ขุน หลวง พระ พระยา ได้ และเรียกชื่อกรมนั้น ๆ ตามบรรดาศักดิ์เจ้ากรมว่า <b><i>กรมหมื่น กรมขุน </i></b>กรมหมื่น กรมขุน <b><i>กรมหลวง </i></b>กรมหลวง<b><i>กรมพระ </i></b>และ<b><i>กรมพระยา </i></b>หรือ เมื่อจะทรงกรมสูงขึ้นกว่าเดิม ก็โปรดให้ <b><i>เลื่อนกรม </i></b> ขึ้น โดยเจ้ากรมมีบรรดาศักดิ์เลื่อนขึ้น เช่นจากหมื่นเป็นขุน, มาในปัจจุบันชื่อกรมเหล่านี้มีความหมายกลายเป็นพระอิสริยยศและพระนามเจ้านายเท่านั้น. |
กระฎุมพี | น. คนมั่งมี, พ่อเรือน, มักนิยมใช้เข้าคู่กับคำ ไพร่ เป็น ไพร่กระฎุมพี หมายความว่า ชนชั้นต่ำ. |
กระทาสี | น. ทาส เช่น เหมือนไพร่ชาติชั่วช้ากระทาสี (นิ. สุรสีห). |
กลางช้าง | น. ตำแหน่งเจ้าพนักงานประจำปืนใหญ่บนสัปคับที่ตั้งกลางหลังช้าง, ขุนนางซึ่งนั่งประจำที่บนสัปคับที่ตั้งกลางหลังช้างพระที่นั่ง คอยรับพระราชดำรัสสั่งให้สัญญาณแก่ไพร่พลเพื่อให้รุก รับ หรือถอย และส่งศาสตราวุธถวายพระเจ้าอยู่หัวเมื่อประทับตรงคอช้าง. |
กลาบาต ๒ | เจ้าพนักงานถือคบนั่งรายทางรักษาการณ์ เช่น ฝ่ายทหารเกณฑ์ พันทนาย ตำรวจเลวและไพร่เลกหลวง ไพร่สมกำลัง ยืนรักษาประตู ริมถนน และนั่งริ้วกลาบาต (หมายรับสั่งเรื่องต้อนรับแขกเมืองโปรตุเกส พ.ศ. ๒๓๒๙). |
กวน ๓ | น. กวาน, ชื่อตำแหน่งขุนนางในภาคอีสานสมัยโบราณ แต่ชาวอีสานบางถิ่นออกเสียงเป็น กวน เช่น บ้านเมืองข้อนขุนกวน ยาดไพร่. |
ข้อมือขาว | น. คนที่ไม่ได้สักข้อมือขึ้นทะเบียนสังกัดเป็นไพร่หลวง ไพร่สม. |
ข้า ๑ | น. ประชาชน, ราษฎร, เช่น ไพร่ฟ้าข้าแผ่นดิน, คน, บริวาร, เช่น ข้าเก่าเต่าเลี้ยง ข้าหนีเจ้าบ่าวหนีนาย, ทาส เช่น ข้าทาส. |
เข้าเดือน | น. กำหนดเวลาที่ไพร่หลวงไพร่สมเข้ามาทำงานให้ทางราชการในแต่ละปีเป็นจำนวนเดือน มากหรือน้อยเปลี่ยนแปลงไปตามสมัย เช่น เข้าเดือน ออกเดือน เข้าเดือน ออก ๒ เดือน เข้าเดือน ออก ๓ เดือน. (<i>ดู ออกเดือน ประกอบ</i>). |
ชาติ ๑, ชาติ- ๑ | เหล่ากอ, เทือกเถา, เผ่าพันธุ์, เช่น ชาตินักรบ ชาติไพร่. |
ชุมพล | ก. รวบรวมกำลังไพร่พล. |
เชิงเทิน | น. ดินที่พูนสูงขึ้นเสมอด้านหลังกำแพงเมือง ลาดเอียงประมาณ ๔๕ องศา สำหรับไพร่พลขึ้นตรวจการณ์หรือต่อสู้ข้าศึก. |
แดกดัน | ก. กล่าวกระทบกระแทกหรือประชดให้เจ็บใจ เช่น ในบทละครนอกเรื่องสังข์ทอง นางรจนาพูดแดกดันพี่สาวทั้ง ๖ ว่า ผัวพี่ไปหาปลากับบ่าวไพร่ น้อยฤๅช่างได้มาอักโข ผัวข้าหาปลาประสาโซ แต่จมูกไม่โหว่เหมือนผู้ดี, แดก ก็ว่า. |
ตรลบ | (ตฺระหฺลบ) ก. ตลบ, เขียนเป็น ตรหลบ หรือ ตระหลบ ก็มี เช่น สองก้ำกึ่งกันทานทบ แผลงศรตรหลบ ตรเลิดพันลึกนิดินบน (อนิรุทธ์), ไพร่พลเมืองนาวนาว นฤนาท แตรตระหลบก้องหล้า ส่งสยง (ยวนพ่าย), เถิดฤๅจะรื้อรบ ตระหลบวิ่งเข้าชิงแดน ฟันเสียให้นับแสน ให้เศียรขาดลงดาดดิน (พากย์นางลอย). |
ตราภูมิคุ้มห้าม | น. หนังสือราชการประจำตัวไพร่หลวงสำหรับบางหมู่บางพวก เดิมเพื่อได้รับการลดหย่อนภาษีอากรต่าง ๆ หรือได้รับยกเว้นการเกณฑ์แรงงานตามที่กำหนดให้ ต่อมาเหลือเพียงการลดหย่อนภาษีอากร. |
บานแพนก | (-พะแนก) น. ตารางแบ่งปันไพร่หลวง. (สามดวง), (โบ) บัญชีเรื่อง, สารบาญ. |
เลกสมสัก | น. ชายฉกรรจ์ซึ่งเป็นราษฎรสามัญที่สมควรต้องสักข้อมือเป็นไพร่หลวงหรือไพร่สมเพื่อรับราชการแผ่นดิน เดิมใช้ความสูง ๒ ศอกคืบเป็นเกณฑ์กำหนด ต่อมาใช้อายุ ๑๘ ปีเป็นเกณฑ์กำหนด เว้นแต่จะได้รับยกเว้น. |
เลว | สามัญ เช่น ทหารเลว ไพร่เลว |
ศักดินา | น. อำนาจหรือสิทธิที่พระเจ้าแผ่นดินพระราชทานให้แก่ไพร่ฟ้าข้าแผ่นดินตามศักดิ์ของแต่ละคน เดิมเป็นการถือครองที่ดินคิดเป็นจำนวนไร่ ต่อมาถือเป็นการกำหนดสถานะ สิทธิ หน้าที่ และความรับผิดชอบของคนในสังคม เช่น มหาอุปราช มีศักดินา ๑๐๐๐๐๐ เจ้าพระยาจักรี มีศักดินา ๑๐๐๐๐ ภิกษุรู้ธรรม เสมอนา ๖๐๐ ไพร่มีครัว มีศักดินา ๒๐ ยาจก วณิพก ทาส ลูกทาส มีศักดินา ๕ (สามดวง) |
สถุล | (สะถุน) ว. หยาบ, ตํ่าช้า, เลวทราม, (ใช้เป็นคำด่า), เช่น เลวสถุล, มักใช้เข้าคู่กับคำ ไพร่ เป็น ไพร่สถุล. |
สักหมายหมู่ | น. การสักบอกสังกัด, การสักเลกหรือคนที่ต้องขึ้นทะเบียนเป็นไพร่หลวงหรือไพร่สม ให้รู้ว่าอยู่ในหมู่ใดกรมใด เพื่อใช้ในราชการและไม่ให้ไพร่อยู่อย่างไร้สังกัด เช่น ไพร่หลวงทั้งปวงซึ่งมีสักหมายหมู่กรมนั้นแล้ว (สามดวง), หมายประกาศเรื่องปลอมสักหมายหมู่ (ประชุมประกาศรัชกาลที่ ๔), สักเข้าหมู่ ก็ว่า. |
สารบาญชี | (สาระ-) น. ทะเบียนรายชื่อไพร่บ้านพลเมือง เรียกอีกอย่างหนึ่งว่า ทะเบียนหางว่าว, ทะเบียนสัตว์ ได้แก่ ช้าง ม้า โค กระบือ, ทะเบียนไร่นา, ทะเบียนบ้านเรือน. |
สุรัสวดี | ชื่อกรมมีหน้าที่จัดทำสารบาญชีไพร่บ้านพลเมือง และจัดสรรไพร่ทั้งฝ่ายทหารและพลเรือนไปทำราชการตามกรมกองต่าง ๆ, เรียกเต็มว่า กรมพระสุรัสวดี. |
ออกเดือน | น. กำหนดเวลาที่ไพร่หลวงไพร่สมไม่ต้องมาทำงานให้ทางราชการหลังจากการเข้าเดือนในแต่ละปี เป็นจำนวนเดือน มากหรือน้อยเปลี่ยนแปลงไปตามสมัย เช่น เข้าเดือน ออกเดือน เข้าเดือน ออก ๒ เดือน เข้าเดือน ออก ๓ เดือน. <i> (ดู เข้าเดือน ประกอบ)</i>. |
ignoble | (อิกโน'เบิล) adj. ต่ำช้า, เลวทราม, มีคุณภาพเลว, ชั้นต่ำ, ไพร่., See also: ignobility, ignobleness n. ignobly adv. |
proletarian | (โพรลิแท'เรียน) adj. เกี่ยวกับพวกกรรมการหรือพวกไพร่, เกี่ยวกับชนชั้นต่ำ. n. ชนชั้นกรรมกร, ไพร่, ชนชั้นกรรมาชีพ., See also: proletarianism n. |
proletariat | (โพรลิแท'เรียท) n. ชนชั้นกรรมกร, ชนชั้นต่ำ, ไพร่, ชนชั้นกรรมาชีพ |
proletariate | (โพรลิแท'เรียท) n. ชนชั้นกรรมกร, ชนชั้นต่ำ, ไพร่, ชนชั้นกรรมาชีพ |
subject | (ซับ'จิคทฺ) n. เรื่อง, กรณี, ประเด็น, บัญหา, ข้อ, หัวข้อ, สาขาวิชา, สาเหตุ, มูลเหตุ, ประชากร, ข้า, ไพร่ฟ้าข้าแผ่นดิน, ผู้อยู่ใต้บังคับบัญชา, ผู้รับการทดสอบ, (ไวยากรณ์) ประธานประโยค, (ปรัชญา) ตัวหลัก, ตัวของตัวเอง. adj. ภายใต้การควบคุม, เปิดเผย, อยู่ในสังกัด, อยู่ในความควบคุม, |
vulgar | (วัล'กะ) adj. หยาบคาย, หยาบ, ต่ำช้า, ไพร่, สามหาว, พื้น ๆ , สามัญ, ปัจจุบัน. n. คนสามัญ., See also: vulgarly adv. vulgarness n., Syn. ordinary, rude |
cad | (n) คนหยาบคาย, คนถ่อย, ไพร่, คนต่ำช้า |
canaille | (n) ไพร่, คนชั้นต่ำ, คนสารเลว, คนต่ำช้า |
common | (adj) สามัญ, ธรรมดา, ชั้นต่ำ, ไพร่, เลวทราม, สามานย์ |
ignoble | (adj) ต่ำช้า, เลวทราม, เป็นไพร่, ชั้นต่ำ |
ignobly | (adv) อย่างต่ำช้า, อย่างเลวทราม, อย่างไพร่ |
proletarian | (adj) เกี่ยวกับคนสามัญ, เกี่ยวกับไพร่, เกี่ยวกับพวกกรรมกร |
proletariat | (n) ไพร่, กรรมกร, คนธรรมดาสามัญ, ชนชั้นกรรมาชีพ |
servant | (n) ข้าทาส, คนรับใช้, บริวาร, บ่าวไพร่, ลูกจ้าง |