*อยุธยา*

น. ประมวลกฎหมายโบราณของไทยซึ่งพระบาทสมเด็จพระพุทธยอดฟ้าจุฬาโลกมหาราช ได้โปรดเกล้าฯ ให้ชำระและปรับปรุงแก้ไขตัวบทกฎหมายต่าง ๆ ที่ใช้กันมาตั้งแต่สมัยอยุธยาจนถึงต้นรัตนโกสินทร์ เมื่อทำเสร็จแล้วได้ประทับดวงตราพระราชสีห์ พระคชสีห์ และบัวแก้ว ไว้เป็นสำคัญ จึงเรียกว่า กฎหมายตราสามดวง.

น. ชื่อเพลงไทย อัตรา ๒ ชั้น สมัยอยุธยาใช้ขับร้องและบรรเลงตอนโศกเศร้า ต่อมามีผู้นำไปทำเป็นเพลงเถา.

น. เครื่องดนตรีประเภทเครื่องดีด ลักษณะคล้ายพิณ มี ๔ สาย ตั้งเสียงต่างกันเป็น ๒ คู่ เดิมใช้บรรเลงในวงมโหรีเครื่อง ๔ และมโหรีเครื่อง ๖ ในสมัยอยุธยา ต่อมาในสมัยรัตนโกสินทร์ใช้จะเข้บรรเลงแทน.

ชื่อเพลงไทย อัตรา ๒ ชั้น สมัยอยุธยา.

น. ชื่อเพลงไทย สมัยอยุธยา อยู่ในตำรามโหรีของเก่า.

น. ชื่อเพลงไทย อัตราชั้นเดียว สมัยอยุธยา มี ๔ เพลง คือ เพลงกระบอก เพลงกระบอกเงิน เพลงกระบอกทอง และเพลงกระบอกนาก.

น. ชื่อเพลงไทย อัตรา ๒ ชั้น สมัยอยุธยา

(-โหฺนด) น. ตาล เช่น ย่านป่าขายพัดกระโหนดคันกลมคันแบนใหญ่น้อย (อธิบายแผนที่กรุงศรีอยุธยา).

(กฺราบ) ว. ตราบ เช่น กราบเท่ากัลปาวสาน (พงศ. อยุธยา).

(กฺริดา, กฺริดากาน) น. บารมีอันยิ่งที่ทำไว้ (กร่อนมาจาก กฤดาธิการ) เช่น ทรงพระกฤดาเดชานุภาพยิ่งทวีขึ้น (พงศ. อยุธยา), ผู้ใดมีบุญญากฤดาการ (เสภาสุนทรภู่).

บ. คำนำหน้านามของต้นทางที่มา เช่น ดื่มนํ้าจากแก้ว เขามาจากอยุธยา

น. ผู้ที่สืบเชื้อสายราชสกุล ตลอดลงมาจนถึงผู้ที่นับเนื่องอยู่ในราชสกุล ได้แก่ หม่อมราชวงศ์ หม่อมหลวง และผู้ที่ใช้คำว่า ณ อยุธยา ต่อท้ายชื่อสกุล แต่มิได้หมายรวมถึงสตรีที่สมรสกับผู้สืบสายราชสกุล.

(นะ) บ. ใน, ที่, เป็นคำบ่งเวลาหรือสถานที่ว่า ตรงนั้นตรงนี้, เช่น ณ ที่นั้น ณ ห้องประชุม, ถ้าใช้นำหน้าสกุล หมายความว่า แห่ง เช่น ณ อยุธยา ณ เชียงใหม่ ณ นคร.

น. กำแพงล้อม ๓ ชั้น (รวมทั้งคู) เช่น เมืองสุโขทัยนี้ตรีบูรได้สามพันสี่ร้อยวา (จารึกสยาม), ต่อมาแม้จะเป็นกำแพงชั้นเดียวก็เรียกตรีบูรด้วย เช่น อยุธยาไพโรจน์ใต้ ตรีบูร (กำสรวล).

น. แถบ, บริเวณ, เช่น คนแถวอยุธยา แถวนี้มีอาหารอร่อย, คนหรือสิ่งที่เรียงเป็นเส้นเป็นแนว เช่น แถวทหาร ต้นไม้ขึ้นเป็นแถว, ลักษณนามใช้เรียกคนหรือสิ่งที่เรียงเป็นเส้นเป็นแนว เช่น นักเรียนเข้าแถวเป็น ๒ แถว.

น. ชื่อเพลงไทย อัตรา ๒ ชั้น สมัยอยุธยา หน้าทับปรบไก่ มี ๒ ท่อน ที่เป็นอัตรา ๓ ชั้น นิยมทำเป็นเพลงเดี่ยว

(นะรึ-) ก. ตาย (ใช้แก่พระมหากษัตริย์บางพระองค์ เท่าที่ปรากฏในเอกสารสมัยอยุธยา) เช่น ครั้งนั้นสมเด็จพระรามาธิบดีเจ้าเสด็จนฤพาน (พงศ. กรุงเก่า).

น. ชื่อเพลงไทย อัตรา ๒ ชั้น สมัยอยุธยา หน้าทับปรบไก่ มี ๒ ท่อน, ลิกินแปดบท หรือ ยิกินแปดบท ก็เรียก

(-สาวะดาน) น. เรื่องราวของเหตุการณ์เกี่ยวกับประเทศชาติหรือพระมหากษัตริย์ผู้เป็นประมุขของประเทศชาตินั้น เช่น พงศาวดารกรุงศรีอยุธยา พงศาวดารกรุงรัตนโกสินทร์.

น. เจ้าจอมมารดา เจ้าจอม หรือเจ้าจอมอยู่งานที่ได้รับพระราชทานหีบหมากทองคำลงยาราชาวดี พานทอง และเครื่องทองคำอย่างใหญ่ เป็นเครื่องยศ ในสมัยกรุงศรีอยุธยามี ๔ ตำแหน่ง คือ ท้าวอินสุเรนทร์ ท้าวศรีสุดาจันทร์ ท้าวอินทรเทวี และท้าวศรีจุฬาลักษณ์.

น. ผู้สืบสายราชสกุลตั้งแต่หม่อมราชวงศ์ทั้งชายและหญิงลงมาจนถึงผู้ที่ใช้คำว่า ณ อยุธยา ต่อท้ายชื่อราชสกุล แต่มิได้หมายรวมถึงสตรีที่สมรสกับผู้สืบสายราชสกุล.

น. ชื่อเพลงไทย อัตรา ๒ ชั้น สมัยอยุธยา, ปัจจุบันเรียกว่า กระบี่ลีลา.

น. วังที่ประทับของพระมหาอุปราช มีมาตั้งแต่ครั้งกรุงศรีอยุธยา เรียกในราชการว่า พระราชวังบวรสถานมงคล ตั้งอยู่ด้านหน้าพระราชวังหลวงหรือพระบรมมหาราชวัง, ในรัชกาลที่ ๔ ทรงบัญญัติให้เรียกว่า พระบวรราชวัง, ปัจจุบันเรียกพระราชวงศ์ฝ่ายนี้ ว่า ฝ่ายวังหน้า.

น. วังที่ประทับของพระมหากษัตริย์ ในสมัยอยุธยาเรียกว่า พระราชวังหลวง, ในสมัยรัตนโกสินทร์ รัชกาลที่ ๔ ทรงบัญญัติให้เรียกว่า พระบรมมหาราชวัง.

น. วังที่ประทับของกรมพระราชวังบวรสถานพิมุข ในสมัยอยุธยามักตั้งอยู่ทางด้านหลังของพระราชวังหลวง.

(-แกฺลบ) น. วิหารขนาดเล็ก มีพื้นที่ภายในสำหรับพระภิกษุนั่งปฏิบัติกรรมฐานได้เพียงรูปเดียว เช่น วิหารแกลบที่วัดมหาธาตุ จังหวัดพระนครศรีอยุธยา.

น. วิหารขนาดใกล้เคียงกับวิหารน้อย ตั้งเรียงรายภายในพุทธาวาสโดยรอบ เช่น วิหารรายวัดพระศรีสรรเพ็ชญ์ จังหวัดพระนครศรีอยุธยา, ศาลารายที่ใช้สำหรับพิธีสวดโอ้เอ้วิหารราย เช่น ศาลารายวัดพระศรีรัตนศาสดาราม กรุงเทพมหานคร.

น. เจ้าจอมมารดา เจ้าจอม หรือเจ้าจอมอยู่งานที่ได้รับพระราชทานหีบหมากทองคำลงยาราชาวดี พานทอง และเครื่องทองคำอย่างใหญ่ เป็นเครื่องยศ ในสมัยกรุงศรีอยุธยามี ๔ ตำแหน่ง คือ ท้าวอินสุเรนทร์ ท้าวศรีสุดาจันทร์ ท้าวอินทรเทวี และท้าวศรีจุฬาลักษณ์, พระสนมเอก ก็เรียก.

น. อิสริยยศที่พระราชทานแก่หม่อมราชวงศ์ชายที่รับราชการมีความชอบ อยู่ระหว่างหม่อมเจ้ากับหม่อมราชวงศ์ เช่น หม่อมราโชทัย (หม่อมราชวงศ์กระต่าย อิศรางกูร) หม่อมทวีวงศ์ถวัลยศักดิ์ (หม่อมราชวงศ์เฉลิมลาภ ทวีวงศ์) ถ้าเทียบกับบรรดาศักดิ์ฝ่ายขุนนาง อยู่ระหว่างพระยากับพระ ในสมัยกรุงศรีอยุธยาใช้ว่า เจ้าราชนิกุล ซึ่งรวมทั้งหม่อมเจ้า หม่อมราชวงศ์ ที่สืบสายราชสกุลห่างไกลมาหลายชั้น ตลอดจนพระองค์เจ้าหรือหม่อมเจ้าที่ห่างออกไป เจ้าราชนิกุลนี้ครั้งต้นพระบรมราชจักรีวงศ์ มีคำเรียกว่าคุณว่าหม่อม ต่อมารัชกาลที่ ๔ โปรดให้เปลี่ยนใช้คำว่า หม่อม แทนคำว่า เจ้า, หม่อมราชินิกูล ก็เรียก.